| 
Doğu’nun en yakını Batı mıdır?
www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/dogunun-en-yakini-bati-midir-40685819
Viet Thanh Nguyen
‘Sempatizan’ Vietnam’da doğan, Amerika’da büyüyen yazar Viet Thanh Nguyen’in, 2016’da Pulitzer Edebiyat Ödülü’ne layık görülen ilk romanı... Bu çok katmanlı kitap sadece dili ya da kahramanın ikilemini, sancılarını iyi anlattığı için değil, Batı’nın Doğu’ya bakışındaki sis perdesini araladığı için de büyük bir roman. Bir mülteci vahşi savaşların, dış müdahalelerin ve devrimin ülkesine getirdiği yıkımla ilgili ne yazar? Üstelik aynı mülteci dış güçlerin etkisiyle bölünen ülkesinde komünist yönetim için ajanlık yapıyorsa... Yine aynı mülteci bölünmüş etnik yapısının, kişiliğinin ve fikirlerinin taşınamaz buhranı içindeyse. ‘Sempatizan’ Vietnam’da doğan, Amerika’da büyüyen yazar Viet Thanh Nguyen’in ilk romanı. 2016 Pulitzer Edebiyat Ödülü’ne layık görülen romanın öyle çok katmanı var ki okur bunu bir Doğu-Batı üstüne düşünce romanı, siyasi roman, tarihi roman, göçmen romanı, savaş romanı ve bir casusluk romanı olarak okuyabilir. ‘Sempatizan’ adı verilmeyen yarı Vietnamlı yarı Fransız komünist bir ajanın Los Angeles’ta 1970’li yılların ortasında yaşadığı çifte hayatı anlatıyor. Aslında okuduğumuz roman, ajanın komutanına hitap ettiği bir itiraf. “Ben bir casusum, bir uyuyan ajan, bir hafiye, çifte yüzlü bir adamım. Belki tahmin de edileceği gibi aynı zamanda çifte akıllı bir adamım” girişiyle başlayan roman hem kahramanın ikili kimliğine hem bu kimliğin çocukken onda açtığı yaralara, aynı eksende Doğu-Batı kıyaslamalarına ve Soğuk Savaş dönemindeki ideolojik yarılmalara dokunuyor. Vietnam Savaşı’nın sonlarında Saygon’un düşmesinin ardından Amerika’nın desteklediği Cumhuriyetçi Vietnamlı asker ve aileleriyle birlikte (bir CIA ajanının yardımıyla) Los Angeles’a getirilen ajan, Vietnam’da yönetimi devralan komünist rejim için gizli çalışmalarını burada sürdürüyor. Göçtüğü ülke, kahramana göre “Amerika: Süpermarketlerle süper otobanların, süpersonik jetlerle Superman’in, süper uçak gemileriyle Süper Kupa’nın diyarı!” Aynı zamanda bu kadar çok ‘süper’ terimini piyasaya sürmüş olan ABD, diğer ülkeleri kündeye alıp ‘Sam Amca’ diye haykırana kadar tatmin olamıyor ona göre. Amerikan Rüyası, ABD’nin o iflah olmaz ‘iyimserlik hastalığı’, para ve oya dayalı siyasi sistemi romanda ince bir alaycılıkla aktarılıyor. Elbette Amerika’nın ‘Vietnamlıları kendilerinden kurtarmak’ için yığdığı askeri olanakların facia sonuçları da. Peki ya öteki taraf ? Kapitalizmin çelişkileri nedeniyle çökeceği düşüncesiyle devrim için feda edilenler? Artık Saygon sokaklarında görülmeyen milyonlarca insanın hayatı, müzik, cinsellik ve dans? Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde Amerikan ve etnik çalışmalar profesörü olan Nguyen’in eseri, Batı’nın edebiyat çevrelerinde Joseph Conrad, Graham Greene ve John Le Carre’nin eserleriyle karşılaştırılıyor. Casusluk kitaplarını çok sevdiğini söyleyen Nguyen, iki dünyanın arasında kalmış, her iki tarafın açısından da bakabilen, ikililik ve dalavere içinde işleyen bir casusun konumunu bir göçmenin konumuna benzetiyor. Roman eleştirilerinde ‘Sempatizan’ çoğunlukla Vietnam Savaşı’nın ABD açısına getirdiği alternatif bakış ve taze nefes için övülmüş. Oysa Nguyen, ABD’de yaşayan ancak pek çok göçmen ya da yabancı yazarın yapmaya cesaret edemeyeceği bir şeye kalkışmış bu romanda: Beyaz okur için yazmamak. Nguyen bir söyleşisinde şöyle diyor: “Edebiyat endüstrisi ve ABD’nin tüm sosyal ve kültürel sistemi, ten rengi farklı yazarları beyaz insanlar için yazmaya teşvik eder. Eğer bu kitabı beyaz bir kitle için yazmış olsaydım sonu radikal biçimde farklı olurdu ve romanı çok daha büyük paralara satmış olurdum.” Pulitzer haricinde sekiz ayrı prestijli ödüle layık görülen ‘Sempatizan’ sadece dili ya da kahramanın ikilemini, sancılarını iyi anlattığı için değil, Batı’nın Doğu’ya bakışındaki sis perdesini araladığı için de büyük bir roman.
Çağımızın klasiklerden olmaya aday bir Vietnam romanıhttp://www.agos.com.tr 13.03.2018 - BÜRKEM CEVHER Viet Thanh Nguyen’in Pulitzer ödüllü romanı ‘Sempatizan’ı ödül aldığı 2016 yılından beri heyecanla bekliyorduk. Sonunda Duygu Akın’ın oldukça başarılı çevirisi ve Kafka Yayınevi etiketi ile Türkçe olarak yayınlandı. Gerek dili gerekse üslubu ile oldukça güçlü bir roman olan ‘Sempatizan’ yayınlandıktan sonra pek çok ödül almış. Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde profesör olan yazar, ilk romanında savaşın getirdiği acılardan mülteci olmaya, kimlik kaybından kendini kabul ettirme çabasına pek çok temayı birlikte işlemiş, böylesine zor bir görevin altından da büyük bir başarı ile kalkmış. Çift kimlik Kitap, “Ben bir casusum, bir uyuyan ajan, bir hafiye, çifte yüzlü bir adamım. Belki tahmin de edilebileceği gibi çifte akıllı bir adamım. Çizgi roman ya da korku filmlerindeki şu yanlış anlaşılan mutantlardan değilim, kimileri bana öyle davranmış olsa da...” sözleriyle başlıyor. Kimlerinin ona mutant gibi davranmasının ana nedeni kitabın isimsiz anlatıcısı olan Yüzbaşı’nın, Vietnamlı bir anne ile Fransız bir rahibin gayrimeşru oğlu olması. Hayatı boyunca bu gayrimeşruluğu yüzüne vurulmuş, çocukluğundan yetişkinliğine her onu incitmek isteyen ona “piç” diye seslenmiş. Bu ‘piç olma’ hali kahramanın kendisini hem Batılı hem Doğulu hissetmesini sağlarken Batılıların gözünde Doğulu, Doğuluların gözündeyse Batılı olarak nitelendirilmesine neden oluyor. Bir yandan hem Batılı hem Doğulu ama diğer yandan ne Batılı ne Doğulu olabiliyor. Bu şekilde hem çift kimlikli oluyor hem de kimliksiz hissediyor kendini. Bu ikiye bölünmüşlük roman boyunca kendini sürekli olarak okuyucuya empoze ederken romanın sonunda artık iyice gün yüzüne çıkıyor ve anlatıcı kendinden “biz” diye bahsetmeye başlıyor. Her ne kadar hep arada derede gibi de görünse aslında Yüzbaşı en azından bir konuda tarafını, Viet Kong komünizmini seçmiş. Güney Kore’de başarılı bir asker ve Güney Koreli bir generalin istihbarat subayı olmasına karşın aslında Kuzey Kore adına ajan olarak çalışmaya başlamış. Kitabın daha ilk sayfalarından da anlaşılacağı üzere bu kitap Yüzbaşı’nın itiraflarından oluşuyor. Bu itirafı kime yaptığını ise kitabın sonlarına doğru anlıyoruz. Yüzbaşı, 1975’te Saygon’un düşmesi ile birlikte pek çok Güney Koreli subay gibi General ve ailesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletlerine iltica ediyor. Zaten üniversiteyi de ABD’de okuduğu ve daha o yıllarda çok başarılı olduğu için de üniversiteden hocasının sponsor olmasıyla birlikte kısa süre içinde mülteci kampından çıkmayı başarıyor. ABD’de bulunduğu yıllarda da General ve ailesi için çalışmaya ve General’in emir/istihbarat subayı olarak çalışmaya devam ediyor. Hegemonya inşası Yüzbaşı’nın ABD’de geçirdiği yıllar ise mülteci olma halini, ne Vietnam’a ne de ABD’ye ait olabilme durumu tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriliyor. Vietnam’dayken ordunun üst kademelerine kadar çıkabilmiş askerler ABD’ye gelince hayatlarını devam ettirebilmek için benzin istasyonlarında pompacı, restoranlarda garson, hademe olarak çalışıyor ya da en iyi ihtimalle pizza salonlarına patronluk yapıyorlar. Eşleri dikiş dikiyor, temizlik yapıyor. General’in karısı ise aşçılık yaparak geçimini sağlıyor. Sonunda vatanlarını komünistlerden geri alma fırsatı çıktığındaysa bu askerler koşa koşa saldırı tugaylarında kendileri için bir görev isteyecekler çünkü ABD’de kendilerini ‘yeteri kadar erkek’ hissetmiyorlar. Eski bir askerin dediği gibi “ABD’deki bütün kadınların taşakları var”, çünkü kendi paralarını kazanıyorlar kendi ayaklarının üzerinde durabiliyorlar. Oysa bu erkekler kendi ülkelerindeyken savaşıyor, ailelerine bakıyor ve istedikleri tahakkümü kadınlar ve çocukları üzerinde kurabiliyorlardı. Asıl mesele Romanın sonunda vardığı nokta ise gerek savaşlar gerek de ulvi amaçlar olsun asıl meselenin büyük güçlerin iktidarını bir şekilde kurmaları oluyor. ABD, Vietnam Savaşı’nı kazanamamış olabilir ama gerek Hollywood filmleri gerek ticari ürünleri ile tüm dünyada hegemonyasını kuruyor. Vietnam’da komünist devrim olmuş olabilir ama tek tek bireyler ele alındığında insanların çoğu büyük oranda acı çekmeye devam ediyor. Komünizme inanmış Yüzbaşı da bunun acısını, yenilmişliğini hissediyor; daha üst düzeyde bir yere gelmiş olan kan kardeşi Man da. En nihayetinde ana izlek yenilmişlik ve kimlik kaybı olarak karşımıza çıkıyor. ‘Sempatizan’ın son sayfasını da okuyup kapağını kapattıktan sonra günlerce gözünüzün önünden gitmeyen sahneler oluyor. Her paragrafta Yüzbaşı karakteri sözcük sözcük inşa edilirken, kaybedenlerin ve ayakta kalabilmek için kazanmış görünmeye çalışanların çatışmasını soluksuz takip etmek istiyorsunuz. Böylesine güçlü bir romanın çağımızın klasikleri arasına gireceğini düşünüyorum. Yazarın yakın zamanda yayınlanacak ‘Mülteciler’ isimli kitabını ise dört gözle bekliyorum. | | 
BİR İKİ ÜÇ, DAHA FAZLA VİETNAM: SEMPATİZAN Vietnam Savaşı, en az Vietnamlılar kadar, başta Amerikalılar olmak üzere dünyanın geri kalan halklarında kalıcı izler bıraktı. Bir tarafında komünizm olsa ve diğer ülkelerdeki komünistleri heyecanlandırsa da, her savaş gibi kirli, yıkıcı ve karanlıktı. Savaşın, insanlık üzerindeki etkisi derin olunca, bu derinlikten beslenen sanatı da etkilemesi kaçınılmaz. Vietnam Savaşı’nı ve onun izlerini anlatan birçok film izledik, birçok kitap okuduk. Ama daha önce savaş ya da başka bir konuyla ilgili Vietnamlı bir yazarın kitabını okuduğumu hiç hatırlamıyorum. “Bir iki üç, daha fazla Vietnam” sloganını duymuşsunuzdur, Türkiye’de 2000’li yıllarda bile kullanılırdı. Daha fazla Vietnam başarısı, örneği istendi, ama çok fazla Vietnam edebiyatı okunamadı. Her ne kadar küreselleşmenin nimetlerinden yayıncılık alanı nasiplense ve çevirileri yapılan ülkelerin sayısı artsa da, bazı ülkelerin edebiyatını neredeyse hiç bilmiyoruz. Oysa güçlü ya da değil, her ülkenin mutlaka okunmaya değer bir edebiyatı vardır. Üstelik Vietnam’ın oldukça sağlam ve köklü bir edebiyat kültürü olduğuna dair veriler bulunmakta. Sadece Türkiye’de değil, Avrupa’da da Vietnam edebiyatı çok fazla bilinmiyor. Neden olarak Vietnam edebiyatını çevirmenin oldukça zor olduğu, hatta bazı şiir ve romanları çevirmenin imkansız olduğu söyleniyor. Bu imkansızlığın istisnaları az da olsa var. Ho Chi Minh başta olmak üzere bazı Vietnamlı şairlerin diğer dillere çevrilebilmiş. “Zordur bizde analık zanaatı.
Başka ülkelerde analar
Çiçek sevgisini öğretirler çocuklarına.
Bizde, bombalardan korunmasını da öğretmeleri gerekir.” (Şe Lan Vien) Yukarıdaki şiirin çevirisi Eray Canberk’e ait. Kendisinin 1967 yılında basılmış Çağdaş Vietnam Şiiri adlı bir derlemesi de var. Emin olmamakla birlikte, bu şiirlerin Fransızcadan çevrildiğini tahmin ediyorum. Kafka Kitap etiketiyle basılan Viet Thanh Nguyen imzalı Sempatizan, benim için Vietnam edebiyatı anlamında bir ilk. Ama aslında Sempatizan‘ı, yazarı Vietnamlı olsa da, tam olarak Vietnam edebiyatına dahil etmek doğru değil. Çünkü Nguyen, savaş esnasında ülkesinden kaçıp Amerika’ya yerleşen bir yazar ve İngilizce yazıyor. Daha önce Türkçeye çevirilen birkaç Vietnamlı yazarın da yine İngilizce yazdıklarını biliyoruz. Dünyanın geri kalanı da, bizim gibi, Vietnam edebiyatını, sürgünde yazılan eserlerden biliyor… Sempatizan, ilk bakışta bir polisiye olarak değerlendirilse de, aslında herhangi bir türe ait olmayan bir eser. Yazarı Nguyen’in yersiz yurtsuzluğu, göçmen geçmişi, kitaba da sirayet etmiş. Belirli türlerin kalıplarına sığamayan, kendisini bu kalıplar, sınırlar içerisinde ifade edemeyen bir yapıya sahip. Sempatizan, çift taraflı çalışan komünist bir ajanın Vietnam’da başlayan, Amerika’da devam eden öyküsünü anlatıyor. Yazarının geçmişinden izler taşıyan kahramanımız, görevine sürgünde de devam ediyor; ancak romanın vurucu tarafı, bu polisiye kısmından ziyade, yazarın kapkara bir mizahla bezediği mültecilik izlenimleri. Vietnam’da da bir aidiyet sorunu yaşadığını gördüğümüz kahramanımızın bu sorunu, sürgünle birlikte derinleşiyor. “Ah, Amerasyalılar, iki dünya arasına ebediyen sıkışmış, nereye ait olduğunu asla bilmeyen Amerasyalılar!” Sıkışmışlığın bu sancısı, her iki kültüre, o kültürlere ait değerlere ve siyasi yapıya dair özgürce bir eleştiri olanağı sunuyor aslında. Nguyen, bu olanağı sonuna kadar kullanarak, yersiz yurtsuz kahramanı üzerinden tüm aidiyet kalıplarını sorguluyor ve bu kalıplar içerisinde yaşayanlara bir boy aynası tutuyor. “Masumiyet ve suç. Kozmik meseleler bunlar. Hepimiz bir düzeyde masum, başka bir düzeyde suçluyuz. İlk Günah da böyle bir şey değil mi?” Mülteci kampları, zorunlu göçler, ırkçılık, işsizlik… Savaşlar ve adaletsizlik sürdükçe, yaşamaya devam edeceğimiz en önemli sorunlar. Sempatizan, acıya da gülebilmeyi başaran eğlenceli üslubuyla, halen binlerce, milyonlarca insanın yaşadığı bu devasa sürgüne içeriden, dolaysız, acımasız bir bakış olanağı sunuyor. Daha önce belirttim, bu Vietnam edebiyatı değil, bu vatansız bir edebiyat, sürgün edebiyatı. Hepimizin ve hiçbirimizin…
 
| |
