Dünyanın Ölçümü - Daniel Kehlman

Daniel Kehlmann

Dünyanın Ölçümü
Daniel Kehlman

9 Nisan 2014

	Editörün Notu: Aydınlanma çağının iki dev dâhisi doğal bilimler uzmanı, aristokrat Alexander von Humboldt ile insanlarla pek ilişkisi olmayan, içine kapanık matematikçi Carl Friedrich Gauss, ayrı ayrı dünyanın ölcümü üzerinde çalışmaktadırlar. Humboldt dağlarda, bataklıklarda, ormanlarda önüne gelen her mağarayı, her tepeyi, her ırmağı ölçerken, İçe kapanık Göttingenli Gauss dünyasını sayılar üzerine bina eder. Doğa yasalarındaki olasılık, uzayın kavisli olma ihtimali gibi soyut kavramlar üzerinde kafa yorar. İki bilim adamı 1828 yılında Berlin'de bir araya gelirler. Napolyon döneminin ardından gelen çalkantılar ile sarsılırlar.

The long and the short of it

Giles Foden gets the measure of two scientists obsessed with the poetics of space in Daniel Kehlmann's Measuring the World
o The Guardian, Saturday 14 April 2007

Measuring the World
by Daniel Kehlmann, translated by Carol Brown Janeway
http://www.theguardian.com/

Prussian aristocrat Alexander von Humboldt (1769-1859) was an indefatigable naturalist and geographer, the first to describe South and Central America scientifically. Carl Gauss (1777-1855) was a mathematician and physicist of genius whose work in number theory, differential geometry and magnetism shaped those fields and many others to this day. Out of these dry bones Daniel Kehlmann has constructed a magnificent novel, which is already a bestseller in his native Germany and elsewhere in Europe.

Both Humboldt and Gauss were concerned with the measurement of the world - with the displacement between one part of space and another and the relation of that gap to temporal intervals and theoretical absolutes. Humboldt constantly took readings during his vast journey - the height of every mountain, the line of the equator, the exact number of lice on the head of a servant - while Gauss conceived space as a mathematical reality in which even lines were merely an abstraction; yet his space was, in its way, as full of life as Humboldt's.

Given that its theme is displacement, it is appropriate that the occasion of the novel is a journey. In September 1828, at von Humboldt's instigation, Gauss left his home town of Göttingen to attend the German Scientific Congress in Berlin. Although he meets von Humboldt by the end of the first chapter, it will take the whole book for there to be a meeting of minds between these two giants of the German intellect, with Kehlmann boxing and coxing between the two chapter by chapter.

Their personalities, deftly brought to life with incisive strokes, are not quite what you expect. Although brought up to greatness - largely in competition with his philologist-diplomat brother - the patrician Humboldt is free of pride, forgiving of those less gifted than himself. By contrast Gauss - a child prodigy born in poverty - is overbearing and intolerant. Humboldt's taste for boys hardly emerges; he's the opposite of the licentious courtier, whereas Gauss ruts like a farm animal. There is nonetheless something endearing about the conjunction in Gauss of high theory and low sensuality, as exemplified by his Shandyesque pre-coital leaping up on his wedding night in order to write down a proof.

One of the products of Gauss's unions is Eugen, his poor son who accompanies him on the trip to Berlin, mainly serving as a target for jibes from his father about his stupidity and disappointing inadequacy. Very soon on their journey another of the book's major themes is picked up - the relationship between mathematical and scientific advances and the great coming wave of political revolt that would sweep over Europe in 1848: "Viewed from up close, one could detect the infinite fineness of the web of causality behind every event. Step back and the larger patterns appeared: Freedom and Chance were a question of distance, a point of view. Did he [Eugen] understand?"

After an ironic aside about novels, ("the perfect way to capture the most fleeting essence of the present for the future") and historical novels in particular ("a foolish undertaking for an author, as was becoming the fashion these days, to choose some already distant past as his setting"), we plunge into Humboldt's early life and adventures abroad. He intends, as he tells Goethe and Schiller, to explore the New World. Very soon he is correcting a ship captain's navigation in the nicest possible way, then hauling his Gaussian sidekick Bonpland off a naked brown woman in Tenerife.

Bonpland provides a foil for Humboldt's otherworldliness during subsequent landfalls, always looking for the next shag while his master measures relative dampness and scratches moss off walls. Even though it is Humboldt who is investigating the real, it seems as though the very act of measurement is seducing him away from it, while Bonpland has no such illusions.

Gauss himself has no sidekicks, unless they be numbers, which far from seducing him away from reality bring it closer, making it "clearer and more meaningful in a way it had never been before". His work as a land surveyor, sticking geodetic instruments into the ground to measure relative distances, seems like a distraction from number theory, but it will lead him to one of his greatest discoveries: that contrary to Euclid, parallel lines do meet. And that's not the end of it: space itself is "folded, bent, and extremely strange".

Alas Kant, the only person who might not think this idea mad, does not get it and Johanna, to whom Gauss has proposed, will not have him. He resolves to take curare - by mouth, which, as Humboldt will later tell him, has only a dizzying rather than a fatal effect. Gauss experiences a personal displacement, losing his own "I" as a messenger comes to tell him that Johanna will accept after all: "A knock at the door. A voice, vaguely like his own, called. Come in!" Gauss's dizzy spell is paralleled by Humboldt's encounter with electric eels on the Orinoco (the shock "seemed more like something that belonged to the outside world than to one's own body"). From thence on in the novel the parallel lines of these two life narratives come increasingly close, bringing us back towards the meeting in Berlin, where Eugen finds himself arrested by the Prussian police, after stumbling into a political meeting.

Along the way Napoleon has invaded Germany and been deposed, and Gauss has hardly noticed. Anyway, says Johanna, about conflict she already knows what he's going to say: "Looked at from the future, both sides would cancel each other out and before long nobody would be getting excited about the things people were dying for today." But, she adds, "What difference did that make? Cozying up to the future was a form of cowardice."

Suddenly the time-bending as well as space-bending genius of Kehlmann's construction is laid bare: we might not be able to get that excited nowadays about the Napoleonic wars - during which this novel is set - but reading Johanna's observation about cozying up makes us think about what people in the future may one day think about a present conflict, such as Iraq.

Kehlmann has the contemporary novelist's fascination with territorial politics and the poetics of space. This reassessment of the geographical perspectives and spatial assumptions in literature is in evidence everywhere, from the topomania of Iain Sinclair and Peter Ackroyd to Zadie Smith's remapping of Forster's England on America in On Beauty and Jim Crace's reversal of westward migration in The Pesthouse. Measuring the World's power is all the more acute because it harnesses to this spatial turn the sense of history in process which is key to the best historical novels. For readers in Europe today the irony of the ending, which sees Eugen heading westwards to an America that's still an icon of liberty, is no less part of the process. Yet any holder of that point of view should beware, lest they too find themselves translated to another time or place, somewhere with different values. Good novels can be perspective machines like that.

Aydınlanma Çağı’nın iki dâhi çocuğu

M. Berk Balçık

13 Nisan 2009

http://berkbalcik.net/
Cansu Yılmazçelik,

12 Nisan 2009 sayılı Taraf gazetesinin Pazar ekinde, Daniel Kehlmann’ın yazdığı ve Ayça Sabuncuoğlu tarafından Türkçeye çevrilen “Dünyanın Ölçümü” başlıklı kitabı tanıtıyor. Modern dönemin iki önemli bilim adamının, Gauss ve von Humboldt’un öykülerini edebi bir dille aktaran kitap ile ilgili olan yazıyı aşağıya alıntılıyorum. Cansu Yılmazçelik’e yazısını sitede kullanmama izin verdiği için teşekkür ediyorum.

Bir yazarın gözünden iki dâhinin hayatı…Cansu Yılmazçelik

Taş ustası bir babayla okuma yazması olmayan bir annenin dâhi çocuğuydu Carl Friedrich Gauss… Üç yaşındayken babasının ona gösterdiği bir kaç harften yola çıkarak okuma yazma öğrenmişti. Babası, onun da diğer kardeşleri gibi okulu bırakıp bir işe gireceği günleri hayal ederken, o, ilkokuldaki matematik öğretmenini şaşırtmakla meşguldu. Öğretmen, tüm öğrencilerden birden yüze kadar olan sayıları toplamalarını istemişti. Birkaç saniye sonra cevap tek bir satıra yazılmış olarak Gauss’un önünde duruyordu: “Beşbin elli.”

Küçük dâhi, sayıların en yükseği ile en küçüğünün toplamının 101 olduğunu ve bu sonucun, bir sonraki büyük sayı ile bir sonraki küçük sayı için de geçerli olduğunu keşfetmişti; “doksan dokuz artı iki, yüz bir” diyordu küçük çocuk, “doksan sekiz artı üç, yüz bir…Yani elli çarpı yüz bir, eşittir beş bin elli!”

Öğretmenin o gün dersten sonra verdiği kitap Yüksek Artimetik‘ti ve çocuk, ertesi gün kitabı geri getirdiğinde, kitabın “ilginç” olduğunu söylemişti. Bir gecede bütün bir aritmetik kitabını hatmetmişti ki bu da kardeşleri gibi bedensel bir işe gönderilmek yerine, Braunschweig Dükü Karl Wilhelm Ferdinand’ın bursuyla yüksek öğrenim görmesini sağlayacaktı.

Antik çağlardan beri gelmiş geçmiş en büyük matematikçilerden biri olarak kabul edilen Gauss, üniversite arkadaşlarını budala bulduğu yıllarda bir tandan da zamnın en mükemmel aritmetik kitabını yazıyordu.

Ondan sekiz yaş büyük olan Alexander von Humboldt, Almanya’nın bir başka köşesinde yine olağanüstü başarılar yaratarak büyümekteydi.

Soylu olmasa da varlıklı bir ailenin küçük oğluydu. İki erkek kardeşin babaları öldüğünde, gençlerin eğitimi konusunda Goethe’ye danışmıştı anneleri. Goethe, konuyla ilgili anlaşılmaz şeyler söylemiş ve ailenin güvenilir uşağı da bu sözlerin anlamını açıklamıştı: “Bir tanesi kültür adamı olarak yetiştirilmeli, diğer ise bilim adamı olarak.” Hangi çocuğun handi yolda yetiştirileceği ise yazı tura atılarak belirlenmişti.

İki kardeşin rekabetleri aradan geçen yıllar zarfında birbirlerini bir bütünün yarısı gibi hissetmelerini sağlayan bir güce dönşürken; ağabey, ülkenin önde gelen dilbilimcilerinden biri olarak yepyeni bir eğitim sitemi yaratıyor, diğer kardeş Alexander is, dünyanın en büyük kaşiflerinden biri haline geliyordu.

Alexander, Güney ve Orta Amerika’yı keşfediyor, gittiği her yeri, adeta delice bir hevesle ölçerek yeni, hatasız haritalar yaratıyor ve bu arada ağabeyi de tuhaf yerlerden gelen mektupların yayınlanmasını sağlayarak kardeşinin ününe ün katıyordu. Genç adam, pek çok yeri keşfetti, sayısız bitki türü ve ahycanı tanımladı, dünyanın derinliklerinin soğuk olduğunu iddia eden neptünistlerin kuramlarını geçersiz kıldı. Artık tüm akademilerin kapısı sonuna kadar açıktı ona.

Can Yayınları’nın günümüz edebiyatının karika çocuğu olarak tanıttığı Alman yazar Daniel Kehlmann, Dünyanın Ölçümü adıyla Türkçeye kazandırılan kitabında, “Aydınlanma Çağı’nın iki harika çocuğu” olan Gauss ve Humboldt’un yaşamlarının bir fikir çevresinde kesişmesini anlatıyor. Dünyanın ölçümü fikrini yıllardır taşıyan Humboldt’un Gauss’la kurduğu diyaloglar çerçevesinde, iki gerçek dahinin yaşamına ait sayısız ayrıntıyla buluşturuyor okurunu.

Bu arada Kehlmann’ın bilimsel ayrıntılarda boğulmayan, müthiş akıcı dili de takdir edilmeli. Zira sayılara ilikin tespitler ya da “uzam” kavramıyla ilgili önermeler gibi çetrefil konuların görüldüğü yerlerde, kitabın anlaşılırlığı ile ilgii olarak kuşkulanmaya başlayan okurunu ürtkütmeyen, onun ilgisini dağıtmayan bir anlatımın altından başarıya kalkmış Kehlmann ve sayılar dünyasının iki kralından bahsederken böylesi bir anlaşılırlığı sağlamanın, oldukça zor bir iş olduğunu teslim etmek gerek.

Keşfetme güdüsünün karşı koyulamazlığıyla büyülenen iki dehanın yaşamlarının çeşitli dönemlerinden karşılaştıkları güçlükler, bunlara karşı direnişleri, keşifleri, bilim çevrelerinden aldıkları tepkiler ve ayrıca sosyal hayat ile kadınlara bakış açılarının hayatlarını nasıl şekillendirdiğini anlatan “Dünyanın Ölçümü”nün; yalnızca biyografi meraklılarının değil, bir romandan beklentisi daha geniş olan okurların da ilgisini çekeceğinden eminim…

İç içe geçen öyküler: Sesler

Daniel Kehlmann, çağdaş Alman edebiyatına yeni bir soluk getiren en önemli genç yazar olarak tanımlanıyor.

İç içe geçen öyküler: Sesler

“Öykülerin içindeki öykülerin içindeki öyküler. Birinin nerede bitip diğerinin nerede başladığı asla anlaşılmıyor. Aslında hepsi iç içe geçiyor. Sadece kitaplarda belirgin olarak birbirlerinden ayrı duruyorlar.”

Yakınlarını edebî figürlere dönüştüren bir yazar, kafası karışık bir internet kullanıcısı, ikili yaşam süren bir birim şefi, tanınmamayı yeğleyen ünlü bir oyuncu, ölüm yolculuğuna çıkmış yaşlı bir kadın... Gerçeklik ile yanılsama arasında gidip gelen bir öyküler örgüsünde yolları kesişiyor. Kitapta yer alan dokuz bölüm, hem başlı başına birer öykü olarak okunabiliyor hem de bir araya gelerek bir romana dönüşüyor.

Dünyanın önemli bir genç yazar olarak selamladığı, Dünyanın Ölçümü, En Uzak Yer, Ben ve Kaminski adlı yapıtlarıyla ülkemizde de çok sevilen Daniel Kehlmann’ın, Can Yayınları 'ndan çıkan gerçek ve kurgu, yükseliş ve unutuluş gibi kavramlarla ustaca oynadığı Sesler, zevkle okunan çokkatmanlı bir kitap.