Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?

Margaret Atwood

Dam?zl?k K?z?n ?yk?s? Yaln?zca Bir Distopya De?il

Yalan ve ?iddet ya?ad???m?z d?nyay?, zamanlar? distopyaya yakla?t?r?yor. ??nk?, okudu?umuz distopyalar bu ikisi ?zerine kurulur. Melike Uzun

Normal?den Distopik D?nyaya Sinemaya aktar?lan Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??n?n ?imdilerde 10 b?l?ml?k bir dizi olarak televizyona uyarland???n? Notos?un 60. say?s?nda okumu?tuk. Kitab?n ?92 AFA bask?s?ndan bu yana yeni bask?s?n?n yap?lmad??? bu haberle birlikte g?ndeme gelmi?ti. Eser ?ok ge?meden Do?an Kitap taraf?ndan, ayn? ?evirmenlerin kaleminden yay?mland?.

Margaret Atwood?un Dam?zl?k K?z?n ?yk?s? bir distopya, ancak onu distopya olmaktan ??kar?p ger?e?e bir ad?m daha yakla?mas?n? sa?layan birka? ?zelli?i var. Roman?n ana zaman?n? olu?turan ??imdi?den ?nce kahraman?n ailesiyle birlikte ?normal? hayat s?rd??? anlat?l?yor. Yazar?n kurdu?u distopik d?nyan?n ad?m ad?m de?i?iklerle meydana gelmi? oldu?u d???ncesi ve tarih belirtilmemi? olsa da, bir t?r g?nce bi?iminde yaz?lmas?ndan dolay? okuyucu kahramanla empati kurup onun g?z?nden distopyan?n korkun?lu?unu en yal?n haliyle g?rebiliyor.

Ge?mi?te kalan ?normal? hayat, anlat?c? kad?n ?Fredinki?nin zihninden zaman zaman geri d?n??lerle aktar?l?yor. Bu geri d?n??ler okuyucuyu ?imdinin a??rl???na ikna ediyor. Fredinki, yeni kurulan d?zende kocas?n?n, k?z?n?n, annesinin ya?ay?p ya?amad?klar?n?, nerde olduklar?n? bilmez, e?er ya??yorlarsa onun yapaca?? bir hata y?z?nden ?lebilecekleri korkusunu hep ta??r. ?lkede sistem de?i?ti?inde ??? ?Fredinki, k?z? ve kocas?? bir ka??? plan? yapm??, korku i?inde evlerini terk edip s?n?ra do?ru yola ??km??lar, ancak ba?ar?l? olamam??lard?r. Fredinki, yeni sistemde kurulan hiyerar?inin bir par?as? olarak ?ocuk do?urmak ?zere komutanlara tahsis edilen ?dam?zl?k k?z? olmu?tur, kocas?n?n ve k?z?n?n ak?betini ??renemez.

Her katman i?in korkun? olan sistemin en ?st?nde bulunan, komutanlar ve e?leri, e?itici teyzeler i?in k?smen hareket serbestli?i s?z konusudur, normal d?nyada da oldu?u ?zere var olan?n en iyi ahlaka dayal? oldu?unu savunup zaman zaman soyut ve somut bi?imlerde kurallar? delerler. Hiyerar?ik katman?n bir alt?nda bulunan, daima k?rm?z? giyen Dam?zl?k K?zlar, ev i?lerini s?rd?ren Marthalar i?in hayat zordur, ama as?l ?nemlisi her zaman ?l?mle y?z y?ze olmalar?d?r. En k???k hatada ya da s?z?n, bak???n kastedilenden uza?a d??mesinde Duvar?daki ?engelde bir cesede d?n??ebileceklerdir. Yan Hik?yeler ve ?iddet

Roman?n temel hik?yesinin i?inde bir diziye kolayca aktar?lmas?n? sa?layacak pek ?ok yan hik?ye bulunuyor. Her yan hik?ye ayr? ayr? etkileyici. Bunlardan biri Fredinki, (anlat?c? kad?n?n ger?ek ad?n? roman boyunca ??renemeyiz, Fredinki ona sonradan, komutana ba?l? olarak verilen isimdir) kocas? Luke ve k?zlar?n?n ka?arken ya?ad?klar?d?r. Ailenin, kom?ular?na durumlar?n? sezdirmemesi gerekir. Bir s?redir ba?lar? belaya girmesin diye konu?maktan ka??nmakta, kar??la?t?klar? kom?ular?yla uzaktan selamla?maktad?rlar. Bu durumda ka?arken evdeki kediyi ne yapacaklar? g?ndeme gelir. K???k k?z yanlar?nda g?t?rmeyi ?nerir ama bu m?mk?n de?ildir. Yollardaki kontrollerde ?lkeden ayr?ld?klar?, b?t?n?yle toparland?klar? hissi uyand?rmamal?d?rlar. S?resiz gittikleri i?in evde b?rakamazlar, d??ar? salarlarsa hayvan geri d?n?p miyavlad???nda kom?ular evde olmad?klar?n? anlayacaklard?r. Bu durumda tek ?areleri kal?r, Luke kediyi ?ld?rmek ?zere al?p garaja g?t?r?r.

Yalan ve ?iddet ya?ad???m?z d?nyay?, zamanlar? distopyaya yakla?t?r?yor. ??nk?, okudu?umuz distopyalar bu ikisi ?zerine kurulur. Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??nde de ?iddetten uzak ya?ayan ailenin distopik d?nyaya ad?m atmalar? bir kediyi ?ld?rmekle ba?lar. Bu ba?lang??, ?iddetin vuku bulu?u, ?normal? d?nyadan distopik d?nyaya ge?i?in i?aretidir.

Roman?n ?ifrelerinden, ?zerine kuruldu?u yap?lardan biri de ?Nolite te bastardes carborundorum? c?mlesidir. Fredinki, b?t?n?yle bo? odas?n?n her g?n bir ayr?nt?s?n? ke?fetmeye ?al???r. Bu ke?if ayakta kalmak i?in kulland??? y?ntemlerden biridir. S?z konusu c?mle ?ok zor g?r?nebilecek bir k?y?ya yaz?lm??t?r. Fredinki, uzunca bir s?re d???nd?kten sonra anlam?n? tesad?fen ??renir. Anlam? ??rendikten sonra c?mleyi dilinden d???rmez. Hik?yenin sonu bu c?mlenin anlam? ve Fredinki?nin c?mleyi sahipleni?i a??s?ndan d???n?ld???nde belirsizlikten kurtuluyor. C?mlenin ?????nda, anlat?c?n?n hikayesinden sonraki yakla??k y?z elli y?ll?k zaman s??ramas?nda duydu?umuz ferahl?k anlam kazan?yor, roman?n fikri y?n de?i?tirmi? ve g??lenmi? oluyor.

Kad?n Anlat?s? Olarak Distopya

Bu roman? di?er distopyalardan ay?ran bir ba?ka ?zellik normal hayattan distopik hayata ge?i?in kad?nlar?n ya?amdan b?t?n?yle s?r?l?p tutsaklar haline getirilmesiyle ba?lamas?. Ge?i? zamanlar?nda anlat?c? kad?n?n kocas?n?n, marketteki ?ocu?un ?stten bakan, h?kim, durumdan alttan alta memnun ifadelerine tan?k oluruz. Bu ?zellik de Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??n? ger?e?e bir ad?m daha yakla?t?r?yor. Do?u - Bat? tart??malar?n?n kad?n iffeti, kad?n?n soka?a ??kmas? ile eve kapanmas? ?zerinden yap?ld???, muhafazak?rl???n ilk olarak kad?n?n stat?s?n? muhafaza etti?i, totaliter rejimlerin kad?n bedenine m?dahaleyle, k?rtaj?n yasaklanmas?yla ilk sinyallerini verdi?i d???n?l?rse bir distopyan?n kad?na tahakk?m ?zerine kurulmas? onun ger?ekle ba??n? g??lendirmesi demektir.

Fredinki, duygular? ve duyular?yla o kadar canl?d?r ki Atwood?un bu roman?, okuyucuyu, hik?ye anlatmaya odakl? bir distopyadan ?ok daha fazla etkiler. Kimi okuyucular anlat?m? tam da bu y?zden melankolik bulsa da Fredinki?nin dokunmaya, k???k yarars?z nesnelere sahip olmaya olan ihtiyac? onu canl? ve etkileyici k?l?yor, bize, roman? sonuna dek merakla okuma motivasyonu sa?l?yor. Ma?aralarda, yaln?zca korunma ama?l? kullan?lan d?rt duvar evlerde ya?anan zamanlardan bu yana k?lt?rel olarak evrimle?mi? insan t?r?, ?zellikle de kad?nlar i?in, nesnelerden uzak, bombo? bir odada ya??yor olmak ba?l? ba??na bir melankoli ve kasvet nedeni olsa gerek. K?sacas? Atwood?un anlat?m? anlat?lanla ?rt???yor, bu y?zden onun anlat?m?n? melankolik ya da kasvetli bulmak pek hakl? bir ele?tiri say?lmaz. Sonunda, sonu? olarak: ?Nolite te bastardes carborundorum.?

Margaret Atwood?la Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, Kad?nlar Y?r?y??? ve Di?er Konular ?zerine
20 MAYIS 2017 BE?END?KLER?M?Z D?NYA EDEB?YATI ROMAN SEV?N TURAN

T?yler ?rpertici seviyede ileri g?r??l? bir eser olan Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, ataerkil teokrasiyle y?netilen Gilead?da ge?iyor. Buradaki kad?nlar?n b?t?n haklar? ellerinden al?nm??. Do?urgan olan birka?? da y?netici s?n?f?n ?ocuklar?n? do?urmalar? i?in seks k?leli?ine zorlan?yor. Bu karanl?k p?riten toplumda, papazlar, rahibeler, feministler, isyanc?lar ve geleneksel cinsiyet ya da toplumsal cinsiyet normlar?na uymayan herkes ?ok a??r bir bi?imde cezaland?r?l?yor. Ceza ya Koloniler?e s?rg?ne g?nderilmek ya da halk?n g?z?n?n ?n?nde as?larak idam edilmek. Hik?ye ne kadar mant?ks?z g?r?n?rse g?r?ns?n, yazar ?rneklerini ger?ek tarihi olaylardan ald???n? ifade ediyor. Dahas? Trump, ge?ti?imiz kas?m ay?nda ba?kan se?ilmeden ?nce bile kitab?n yazar? Margaret Atwood, ?ngiliz The Guardian gazetesine, Trump??n kampanyas?n?n etraf?n? saran kad?n d??man?, ?rk??, homofobik/transfobik atmosfer ?????nda d???n?ld???nde, roman?nda anlatt?klar?n?n ?g?zlerinizin tam ?n?nde ger?ekle?ti?ini? s?ylemi?ti.

Atwood?un ?spek?latif kurgu? olarak tan?mlad??? eseri, ?ok say?da edebi ?d?l kazand?. Kitap say?s?z ??rencinin ?devlerine konu oldu, hatta ABD?nin Teksas eyaletinde bir lisede ?cinsel i?eri?i ve Hristiyanlara sayg?s?zl?k i?ermesi? nedeniyle yasakland?. Dahas? 1990?da filme ?ekilmesine, bir opera, bir bale, bir de bu a?ustosta tamamlanacak ?izgi roman uyarlamas? olmas?na kar??n, ABD?nin dijital platformlar?ndan Hulu ?zerinde 26 Nisan?da yay?na giren dizi uyarlamas? sayesinde Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, hem pop?ler k?lt?r?n hem de siyasi zeitgeist??n bir par?as? oldu.

Dizide hik?yenin anlat?c?s? ve ba?karakteri olan Offred?i Mad Men?den tan?d???m?z Elizabeth Moss canland?r?yor. Offred?in kendisiyle birlikte ka??r?lan ve dam?zl?k k?z olmaya zorlanan en yak?n arkada?? Moira rol?nde, ak?llarda Orange Is the New Black?le yer etmi? Samira Wiley var. Offred?in zamanla yak?nla?t??? ve sonras?nda toplumsal cinsiyet kurallar?na uymad??? i?in cezaland?r?lan arkada?? Ofglen?i ise Gilmore Girls??n y?ld?z? Alexis Bledel canland?r?yor. Dizi,Replica Audemars Piguet Royal Oak Offshore Grand Prix b?t?n iyi distopyalarda oldu?u gibi, toplumdaki sorunlara ayna tutuyor ve izleyicileri ?ok ge? olmadan uyan?p harekete ge?meleri konusunda uyar?yor.

Amerikan Teen Vogue dergisi, ayn? zamanda Hulu?nun dizisi i?in dan??manl?k yapan Atwood?la bir araya geldi ve uyarlamayla ilgili fikirleri, hik?yeyi yazarken ilham ald?klar? ve Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??n?n neden Donald Trump ?a??nda her zamankinden daha yerinde oldu?uyla ilgili g?r??lerini ald?.

TV: Televizyon uyarlamas? hakk?nda nas?l hissediyorsunuz? MA: ?ok tuhaf hissediyorum ??nk? biz bu projeye ba?lad???m?zda Say?n Trump hen?z se?ilmemi?ti. Ancak se?ildi?i g?nden bu yana ilgide ?ok b?y?k bir art?? oldu. Ger?i se?im zaman? sosyal medyada konu?uluyordu, insanlar ?oktan ?Margaret Atwood?un kurgusunu ger?ek yapmay?n? demeye ba?lam??lard?. Ama o dev kad?n y?r?y???nde?

TV: Siz y?r?y??e kat?ld?n?z m??
MA: [G?l?yor] Evet, Toronto?da. Pembe bir ?apkam vard?. ?tiraf ediyorum ?apkam? kendim ?rmedim, kulakl? ?apkalardan da de?ildi ama pembeydi. Y?r?y??te insanlar ?Margaret Atwood?un yeniden kurgu olmas?n? sa?lay?n?, ?Dam?zl?k K?z?n ?yk?s? bir kullan?m kitap???? de?ildir? yaz?l? pankartlar ta??yorlard?. Epey etkileyici?

TV: Kitab? yazd???n?z d?neme geri d?nersek, size ilham veren ?ey ne oldu? Fikirlerinizin kayna?? neydi?
MA: ?? farkl? kaynak vard?. Birincisi 17?nci y?zy?l?n P?riten Amerika?s?. Bu nedenle olaylar bir din okulu olarak kurulmu? olan Harvard?da ge?iyor. Kitaptaki her binan?n ger?ek hayatta da bir kar??l??? var. Komutan??n evi olarak kullan?lan bina hari? ki o da sonradan y?k?lm?? bir bina. Di?er hepsi Harvard?da var. ?niversite ba?tan bundan memnun olmam??t? ama sonradan onlar da kabullendiler. Dahas? b?yle bir rejimi sadece eski bir din okulunda de?il, ayn? zamanda g?n?m?zde liberal demokrasinin kalelerinden biri olarak g?r?len bir yerde konumland?rmak da ilgin? oldu. Her ?ey oldu?undan farkl? ama?lar i?in kullan?labilir, ki kullan?ld? da. Her ?ey ya?anabilir. Ben ?u ya??mda b?yle bir ?eyin burada olamayaca??na asla inanmad?m. ??nk? ?artlar olgunla??rsa her yerde her ?ey olabilir. Bu birinci kaynakt?. ?kinci kaynak benim bol bol bilimkurgu ve 1984 gibi distopyalar okumamd?. Bu t?r kitaplar?n kahramanlar? o d?nemlerde erkeklerdi. B?yle bir topluma bir kad?n kahraman?n g?z?nden bakman?n ilgin? olaca??n? d???nm??t?m.
???nc?s? de o d?nem gazetelerde s?k?a yaz?ld??? ?zere insanlar?n feminizmden rahats?z olmas? ve ellerinde g?? olsa neler yapabilecekleriydi. (Bu konudaki gazete kup?rlerini biriktirdim. Toronto ?niversitesi Thomas Fisher Nadir Kitaplar K?t?phanesi?nde ?Dam?zl?k K?z?n ?yk?s? kup?rleri? dosyas?nda bulabilirsiniz.)
Roman?ma ger?ekte ya?anmam?? hi?bir ?eyi koymayaca??m i?in ?ok fazla ara?t?rma yapt?m. ?oke?lilik ve ibadethane kurallar? ve kad?nlarla ilgili kurallar ve b?yle ?eyler ama ayn? zamanda insanlar?n iktidar sahibi olsalar neler yapacaklar?na dair s?yledikleri ?eyler? Hepsi orada. O zamanlar bile insanlar ?Breh breh, bunlar asla olmaz? diyordu. Ben ?yle demiyordum. Dolay?s?yla 80?lerde ben kitab? yazarken gelen tepkiler, 70?lerin feminizmine kar?? bir duru?un mahsulleriydi.

TV: Hikayeyi neden b?y?d???n?z ve ?u anda ya?amakta oldu?unuz ?lke Kanada yerine ABD?de ge?ecek ?ekilde yazd???n?z? anlat?r m?s?n?z?

MA: Yak?n zamanda da g?zlemledi?imiz ?zere, Kanada, bir mutlak totaliter rejime kolay kolay teslim olmuyor. Bunun sebebi k?smen toplumun ?ok farkl? gruplardan meydana geliyor olmas?. B?yle bir ?eyi destekleyecek yeterli say?da insan bulamazs?n?z. N?fusun ??te birinin davaya y?rekten inanmas? laz?m. Ya da oport?nist olmas?. B?yle bir ?eye kar?? Quebec kuvvetle direnir. Kanada tarihsel olarak s???n?lan bir ?lkedir. Bu nedenle Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??nde ka?anlar Kanada?ya gidiyor. ?nsanlar ?u anda da, tarihsel modele uygun bir bi?imde,Audemars Piguet Royal Oak Offshore Replica Watches Kanada?ya ka??yor.

B?yle ?eyleri uyduramazs?n?z. Yani uydurursan?z insanlar, ?Ne karanl?k ruhlu bir insans?n? diye d???neceklerdir. Halbuki ben gayet ne?eli, mutlu bir insan?m. Ama bunlar?n hepsi ya?and?, ?yle ya da b?yle?

TV: Karakterler i?in ilham?n?z neydi? Offred karakterini nas?l geli?tirdiniz?

MA: ?nsanlar bana Offred?in neden daha diren?li olmad???n? sordu. Neden ?yle de?il, neden b?yle de?il? Neden protestolar d?zenlemediler? Totaliter ve otoriter rejimler protestoculara ate? a?ar. Bak?n?z Tiananmen Meydan?, bak?n?z Arap Bahar?. Bak?n?z protestocular? ac?mas?zca vurduklar? Nazi Almanyas?. Beyaz G?l grubunu bilir misiniz? Basit?e s?ylemek gerekirse, et kancalar?na as?larak cezaland?r?lm??lard?. Duvara as?lan rahibe gelince, Karmelitlerin Diyalo?u?nu hat?rlaman?z? isterim. Dolay?s?yla protesto bir se?enek olmaktan ??kar. Tarihte oldu?u gibi bir yeralt? hareketi ya?an?r. Quaker?lar k?lelik i?in oldu?u gibi, burada da devreye gireceklerdir ve girmi?lerdir. K?lelik d?neminde k?lelerin okumas? yasak oldu?u gibi bu d?nemde de kad?nlar?n okumas? yasaklan?r. ?zetle ?rneklerimi ger?ekte olan ?eylerden ald?m. ?stelik b?yle bir rejim di?er t?m dinleri de yasaklar.

TV: Ba?larda, gelecekte olacaklara i?aret eden bir sahne var: Ofglen, Offred?e i?lerini hallettikten sonra eve d?nerken nehir k?y?s?ndan y?r?melerinin bir sak?ncas? olup olmad???n? soruyor. Yetkililerin infaz edilenleri salland?rd??? duvar? g?rmek istiyor. Duvara yakla?t?klar?nda, Ofglen as?lm?? bir LGBTQ bireyin cans?z bedeninden ?ok etkileniyor. Biraz bu sahneden ve g?n?m?z?n olaylar? ve k?lt?r?yle nas?l ?rt??t???nden bahseder misiniz?

MA: Tabii ki? Cinsiyete ihanet. Dizide Ofglen bununla su?lan?yor. Ve ?u an b?yle ?eyler hakk?nda yaz?lar yazan insanlar var. ?o?unlukla translar hakk?nda yaz?yorlar, ihanet de demiyorlar ama kabul de etmiyorlar. Trump y?netiminin translar? koruyan yasalar?n iptali i?in neler yapt???n? g?rd?n?z. ?nsanlar?n buna neden bu kadar tak?k oldu?uyla ilgili fikrimi de sorarsan?z, ??nk? rolleri sorgulan?yor. Bir ki?i kad?nken erkek ya da erkekken kad?n olabiliyorsa, bu onlar? ne hale getiriyor? Otoritelerinin kayna?? ne? Baz? ?eyler bu kadar oynak olunca, g?vensizlik hissediyorlar.

TV: Sizce Gilead, ba?ka yerlerin ba?ka zamanlar?n metaforu mu?
MA: Eh, evet, ba?ka yerler ve zamanlar benim kayna??m. Dolay?s?yla elbette totaliterlikle ilgili ula?abildi?im her ?eyi de?erlendirdim. ?rne?in, ?avu?esku?nun Romanya?s?nda zorunlu do?um uygulamas?n?n felaket sonu?lar? oldu ??nk? bebe?ine bakacak paras? olmayan kad?nlar do?um yapmaya zorland?. Ve benim bunu de?erlendirmem laz?m ??nk? bu Trump rejiminin de yapt??? ?ey. Hamile kad?nlar?n sa?l??? i?in ayr?lm?? finansman? iptal etmek. Gilead?da durum bundan daha iyidir. En az?ndan orada yeterince yiyecek alabiliyorlar. ?aka yapm?yorum. Yiyecek alacak ve do?um masraflar?n? kar??layabilecek paras? olmayan kad?nlara zorla do?um yapt?r?yorsunuz. Peki elinize ne ge?ecek? Elinize ge?ecek ?ey bir s?r? ?l? insan. Bence buna ?ok tepki gelecek. ?mit ediyorum ki gelir. G?r?n, bak?n! Birileri do?um yaparken sa?l?k yard?m? alamad??? i?in ?len kad?nlar i?in internette bir saya? ba?latacak.

TV: Gilead?da kad?nlar?n haklar? olmad??? i?in maa?l? i?lerde ?al??malar?na, m?lk edinmelerine ya da banka hesab? a?malar?na izin yok. Bu ?zellikle Offred?in banka kart?n?n reddedildi?i sahnede ?ok net bir bi?imde ortaya ??k?yor. ?zleyicilerin ve okuyucular?n buradan nas?l bir mesaj almas?n? umuyorsunuz?

MA: Wikileaks CIA?in hack?leme ara?lar? konusunda bir y???n belge yay?nlad???nda fark ettiniz mi bilmiyorum, ama kredinizi g?z a??p kapay?ncaya kadar kesebilirler. Bir anda paras?z kalabilirsiniz. Hen?z bu a?amaya geldi?imizi d???nm?yorum ama belli mi olur? Evet, ellerinde ara?lar? var ve evet, fi?inizi ?ekebilirler. ?nsanlar her ?eyin dijital olmas? gerekti?ini, ka??t paradan kurtulmam?z? savunuyor. Hay?r yapmamal?y?z! Bence Offred ve Moira?n?n kahve almaya gitti?i ve kart?n?n ?al??mad??? o sahneyi ?ok zarif bir bi?imde ?ekmi?ler. Geri d?nmelerini sa?lamak i?in yapaca??n?z ?ey bu olurdu, para bulmalar?n? imk?ns?z k?lmak.

TV: Seyircilerin diziden ya da kitab?n?zdan ya da ikisinden birden ne mesaj almas?n? umuyorsunuz? MA: ?midim d???nmeleri olur. Ve, ?Nas?l bir d?nyada ya?amak istiyorum?? demeleri? E?er o d?nyada ya?amak istemiyorsam, o tarafa meyilli g?r?nen herhangi bir uygulama kar??s?nda bir tav?r almal?y?m.
Kitap piyasaya ilk ??kt???nda ?ngilizce konu?ulan ?? ayr? ?lkede, ?? ayr? tepki ald?. ?ngiltere?de ?ok be?enildi ??nk? orada insanlar 17?nci y?zy?lda din kaynakl? bir i? sava? ya?am??t? ve bir daha ayn? ?eyleri ya?amaya hi? niyetleri yoktu. Kanada?da, Kanadal?lar?n o kayg?l? tavr?yla, ?Burada da olabilir mi?? diye sordular. Kanadal?lar her zaman orada da olup olamayaca??n? sorgular. Merak ede dursunlar, yak?n zamanda bizim de bu i?lere ucundan bula?an bir ba?bakan?m?z vard?. ?te yandan ABD?de, 1985?te bile insanlar, ?Ne kadar zaman?m?z kald??? diye soruyorlard?.

TV: Ya ?imdi?

MA: ?imdi, ?O g?nler geldi? diyorlar.

R?portaj: Elizabeth Warkentin/Teen Vogue

Bir feminist distopya ?rne?i olarak Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?

Bir sabah uyan?yorsunuz ve bir kad?n olarak art?k s?z?n?z?n hi?bir h?km? yok. Banka kart?n?z yok. ??ten kovuldunuz. Al??veri? yapmak i?in kocan?zdan para almak zorundas?n?z. Bunlar iyi ihtimaller...

?Fazla d???nmemeye ?aba g?steriyorum. Ba?ka ?eyler gibi, ?imdi d???nce de karneye ba?lanmal?. D???nmek ?ans?n? zorlayabilir insan?n, benim amac?m dayanmak oysa.?

Annesi beslenme uzman?, babas? ise b?cek bilimci olan Atwood babas?n?n mesle?i nedeniyle her zaman ormanla, do?ayla ve hayvanlarla i? i?e oldu.

Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, Margaret Atwood, ?ev.: Sevin? Alt?n?eki? ve ?zcan Kabak??o?lu, Do?an Kitap Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, Margaret Atwood, ?ev.: Sevin? Alt?n?eki? ve ?zcan Kabak??o?lu, Do?an Kitap Dam?zl?k K?z?n ?yk?s? i?in distopya desek de yazar?n, roman?n t?r? i?in ?nerdi?i ba?ka bir mefhum var: ??stopya?. Her ?topyan?n i?inde bir distopya, her distopyan?n i?indeyse bir ?topya oldu?unu savundu?u i?in b?yle bir mefhum olu?turmu? yazar. Yazmaya ba?lad??? d?nemde H.G. Wells ve Jules Verne gibi isimlerden etkilenmi?. George Orwell, Ursula K. Le Guin gibi isimlerden de feyzald???n? belirten Atwood?un, eserlerini hangi t?rde kaleme al?rsa als?n korudu?u bir ilke var: Kad?n haklar?. Feminizmle ilk gen?lik y?llar?nda tan??an yazar, kad?nlar?n ve erkeklerin e?it olmas? gerekti?inin ?zerinde ?srarla durur; ancak eserleri bu tarzda de?ildir. ?zellikle Dam?zl?klar ve komutanlar?n kar?lar?, s?rekli bir ?at??ma i?indedir. Kad?n dayan??mas?n?n esamesi okunmaz. Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, esasen bir rejim ele?tirisi ve aray???d?r.1 Bu denli hava kirlili?inin ya?and???, kimyasal maddelerin suyumuza dahi kar??t??? bir d?nyada, ya?am ne kadar s?rd?r?lebilir ya da daha ne kadar sa?l?kl? kalabiliriz? Yazar, ya?am savunucusu bir feminist olarak okuru t?m bunlar? sorgulamaya davet eder. Bu denli hava kirlili?inin ya?and???, kimyasal maddelerin suyumuza dahi kar??t??? bir d?nyada, ya?am ne kadar s?rd?r?lebilir ya da daha ne kadar sa?l?kl? kalabiliriz? Yazar, ya?am savunucusu bir feminist olarak okuru t?m bunlar? sorgulamaya davet eder.

?Biz iki bacakl? rahimleriz, hepsi bu?

Roman, feminist yaz?n i?erisinde, k?sa s?rede ?nemli bir yer edindi. Kad?nlar?n haklar?n?n elinden al?nd???nda geriye nas?l bir d?nya kalaca??n?n k?t?c?l bir portresi olan distopik romanda ??yle bir tablo ?iziyor Atwood: En temel haklar?ndan bile mahrum b?rak?lm??, sadece do?urganl?k ?zelli?i olanlar?n ?dam?zl?k? olarak komutanlar?n evine al?nd??? ve di?erlerinin de ya?amak i?in ya hizmet?i ya da seks i??isi olmak zorunda kald??? bir grup kad?n. Se?me ?anslar? yok. Duvar?n dibinde cans?z bedenleri sallanmas?n diye hepsi bedeninden vazge?mek zorunda ?imdi. Dam?zl?k K?z?n ?yk?s?, T?rkiye?de ilk kez Ekim 1992?de Afa Yay?nlar? taraf?ndan yay?mland?. T?rk?eye Sevin? Alt?n?eki? ve ?zcan Kabak??o?lu taraf?ndan ?evrilen kitab?n t?kenen bask?s?n?n ard?ndan uzun y?llar bask?s? yap?lmad?. Nihayet, 2017 y?l?nda Do?an Kitap taraf?ndan kitap yeniden yay?mland?.

D?nya genelinde Atwood?un en bilinen roman? olan kitap, 1990 y?l?nda sinemaya da uyarland?; ancak pek ?ok farkl? versiyonu ?ekilen filmler, roman kadar yank? uyand?rmad?. 9 Kas?m 2016 se?imlerinden sonra Trump??n ABD ba?kanl???na gelmesiyle Amerika?da ?ok satanlar listesine birinci s?radan giren kitab?n yeniden bu denli g?ndeme gelmesinde, internet ?zerinden yay?nlanan ve ilk b?l?m? Nisan 2017?de izleyiciyle bulu?an dizi uyarlamas?n?n etkisi b?y?k.

?Tohumlar?n kutsans?n?
Ba?rol?nde Elisabeth Moss?un yer ald??? dizide Joseph Fiennes, Yvonne Strahovski, Samira Wiley, Max Minghella ve Madeline Brewer gibi isimler kar??l?yor bizi. Atwood da dan??manlar aras?nda. Dizi, 69. Emmy ?d?l T?reni?nde En iyi Dizi, En ?yi Kad?n Oyuncu, En ?yi Senaryo ve En ?yi Y?netmen ?d?lleri d?hil olmak ?zere on ?d?l ald?.2 Kimi ele?tirmenlere g?re, romandan daha iyi bir eser ile kar?? kar??yay?z. ?yi bir g?r?nt? y?netmenli?inde izledi?imiz dizide, romandan farkl? baz? detaylar var. Romanda komutanlar?n e?leri mavi giyinirken, dizide g?rselli?in zenginle?tirilmesi i?in ye?il ve ye?ilin tonlar?n? da g?rebiliyoruz ve hik?ye g?ncele uyarlanmaya ?al???ld??? i?in, kad?nlar?n ?nceki hayatlar?ndan sunulan kesitler de g?ncel. ?rne?in, ana karakter June veya yeni ad?yla Offred (Fred?inki), Tinder kullan?yor. June, bir yay?nevinde edit?r. Kocas?yla bir sosis?inin ?n?nde tan???yor ve bir m?ddet sonra onunla evleniyor. June ve kocas?n?n bir ?ocu?u oluyor. Do?umdan sonra d??ar?dan edit?rl?k yapmaya devam eden June?un bir g?n, al??veri? yapt??? esnada banka kart? i?lem i?in onay vermiyor.

Handmaid's Tale dizisinden bir kare

Bir sabah uyan?yorsunuz ve bir kad?n olarak art?k s?z?n?z?n hi?bir h?km? yok. Banka kart?n?z yok. ??ten kovuldunuz. Al??veri? yapmak i?in kocan?zdan para almak zorundas?n?z. Bunlar iyi ihtimaller. Hava kirlili?i ve ?evresel at?klar, b?y?k hasar g?ren ekosistem y?z?nden d?nyaya yeni ?ocuklar?n gelmesi art?k ?ok zor, hatta imk?ns?za yak?n. Yeni do?anlar olsa da do?duklar? g?n ?l?yor. Hayatta kalan sadece bir veya iki bebek var. Eski Amerika Birle?ik Devletleri topraklar? ?zerine kurulan ve otokrat rejimle y?netilen Gilead isimli ?lke, yeni bebeklerin do?mas? i?in ?nceden do?um yapm?? kad?nlar? al?p ??retime? d?hil ediyor. ?imdi bu kad?nlardan birisiniz. ?sminiz yok. Kullanaca??n?z kelimeler ?ok ?nceden belirlenmi? ve baz? kelimeleri s?ylemek yasak. Yeni terminolojide ??yi g?nler,? yerine ?Tohumlar?n kutsans?n,? kullan?l?yor.

Erkeklerin y?netimde oldu?u ve asl?nda dam?zl?k olarak bir komutana hizmet vermenin kutsal addedildi?i yeni rejimde ?merhaba? da yasakl? kelimeler aras?nda. Ki?isel bir ileti?im kurmak tamamen yasak oldu?u i?in, merhaba diyen insanlar asl?nda rejimin d???nda kalm?? insanlar. Seks i??ileri ve di?er kad?nlar ya da yeralt? ?rg?tlenmesindeki erkekler... Biri, ancak size g?venebilece?ini anlad???nda ?Merhaba, nas?ls?n?? diyor. Dildeki de?i?im, d???ncedeki de?i?imin salt tezah?r?. Rejim, herkesi kendi gibi d???nmeye zorluyor.

Bask? ve direni?

Bir seremoni ba?l?yor ?imdi kad?n ve devlet aras?nda. Devletin mal? olan kad?n, her ay do?urganl?k d?neminde evinde ya?ad??? komutan?n tecav?z?ne u?ruyor. Ses ??karmas?, ka?mas? ve sald?rganla?mas? yasak. Dam?zl?k, komutan?n kar?s?n?n bacaklar?n?n aras?nda ve komutan?n kar?s? taraf?ndan bileklerinden tutulmu? halde uzan?yor. Seremonide, komutanlar?n kar?lar?n?n da yer almas?n?n nedeni, i?inde bulunduklar? durumu biraz normalle?tirmek. Biri uzanm??, biri donuk g?zlerle olan-biteni izleyen iki kad?n aras?ndaki s?n?f fark?, giysilerinden ve o anki konumlan??lar?ndan anla??l?yor. Dam?zl?klar k?rm?z?, komutanlar?n kar?lar? ise mavi-ye?il renk elbiseler giyiyor. Offred, bununla ilgili, ?Ordu olmam?z? istemiyorlarsa bizi ayn? renk giydirmeyeceklerdi? diyor.

Kar??m?zdaki do?urgan kad?nlar ordusu, yeni bir rejimin ma?durlar? gibi g?r?nse de hepsinin kendine ait bir direni? alan? var. En k?t? durumda olan bile kald??? odada g?r?nmeyen bir yere, ?Bu pi?lere kendini ezdirme? yazabiliyor. Tabii delici veya kesici bir cisim yard?m?yla, ??nk? yeni rejimde kitap okumak ve yaz? yazmak da yasak. Kendinden sonra o odaya gelecek olana umut olaca??n? bilerek yaz?yor dam?zl?k bunu. Bu k???k ba?kald?r?lar bir kar??l?k buluyor. Dam?zl?klar ve yeni rejimden rahats?z olan erkekler, gizli bir ?rg?tlenme olan ?Mayday? i?in ?al??maya ba?l?yorlar. Bu yeralt? ?rg?tten, Offred de haberdar oluyor. Offred??n arkada?? Ofglen (Glen?inki), bu ?rg?t i?in ?al??t??? i?in cezaland?r?l?yor gibi g?r?nse de sadece lezbiyen oldu?u i?in cezaland?r?l?yor. Rejimde, LGBT?+?lara da yer yok. Duvar dedikleri te?hir b?lgesinde idam edilen insanlar? g?rd???n?zde de anl?yorsunuz bunu. Duvarda sallanan insanlardan birinin kafas?na ge?irilen ?uvalda minik bir ??gen var. 1945 Almanyas??nda cinsel y?neliminden ?t?r? toplama kamplar?na g?nderilen insanlara da yine bu ??gen ?eklindeki damga kullan?l?yordu. Dam?zl?klar?n tek yapabildi?i ise cans?z bedenlere bak?p ya?amlar?n?n ne denli iyi oldu?unun ayr?m?na varmak ve Tanr??ya ??kretmek.

Polonya'da ger?ekle?tirilen eylemden bir kare Dam?zl?k olmay? istemeyen kad?nlar i?in bir se?enek de genelev. Genelev sahnelerini izledi?imiz b?l?mde g?r?yoruz ki, buradaki kad?nlar?n baz?lar? sosyoloji ??rencisi, baz?lar? gazeteci, baz?lar? ise profes?r. Her rejimde oldu?u gibi riyak?rl?k bu rejimde de engellenemedi?i i?in Offred?in komutan? ve di?er komutanlar da bu genelevin m?davimlerinden. Genelev, ?ehrin d???nda ve bir noktadan sonra kad?nlar?n ula??m?na kapal?. Komutanlar, kar?lar?yla dahi ge?emiyor s?n?rdan.

Dizinin etkisiyle Trump??n kad?n kar??t? politikalar?n?n protestolar?nda binlerce kad?n birer dam?zl?k gibi giyindi. Trump, 2016 y?l?nda k?rtaj yapt?ran kad?nlar?n bir ?ekilde cezaland?r?lmas? gerekti?ini s?ylemi? ve ard?ndan Aile Planlamas?'na ayr?lan b?t?eyi kesen yasay? imzalam??t?. K?rm?z? pelerinleriyle Washington ve New York?ta Trump??n kad?n politikalar?n? protesto eden kad?nlar, kendilerine birer ?dam?zl?k? muamelesi yapan Trump?a ve di?er kad?n d??man? devlet politikalar?na kar?? g?nlerce sokaklarda oldular. Yine ayn? ?ekilde, Polonya?da k?rtaj haklar? i?in m?cadele eden ve bu haklar? i?in greve giden kad?nlar, Trump??n Polonya ziyaretinde dam?zl?klar?n k?yafetlerini giydiler.3 Rusya?da Putin?in kad?n d??man? ve homofobik s?ylemleri, T?rkiye?de ?en az ?? ?ocuk? do?rulmas?n? sal?k verenler ve evli olmayan kad?nlar?n k?rtaj hakk?n? ellerinden alanlar; Dam?zl?k K?z?n ?yk?s??n?n ger?ekle?mesinin imk?ns?z olmad???n?, hatta ne kadar yak?n?m?zda oldu?unu hat?rlat?yor.

1 http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/news/margaret-atwood-handmaids-tale-author-feminism-women-not-always-right-a7847316.html 2 https://www.theguardian.com/culture/2017/sep/17/emmys-2017-the-handmaids-tale-hulu-streaming 3 https://www.thedailybeast.com/polish-handmaids-tale